Typ het woord scheiden in op Google in en het eerste wat je ziet is: “Online Scheiden – Regel Het Nu Meteen”, rechtsinfo.nl en “In eigen tijd en tempo scheidingsplan online opstellen, met deskundige hulp”. Dat er zoveel hulp beschikbaar is is begrijpelijk, want 1 op de 3 huwelijken eindigt in een scheiding. Voor kinderen op scholen blijkt het volgens Stine Jensen soms al de norm. Naast het geregel en gepraat, is het bij een scheiding vooral belangrijk om stil te staan bij jezelf en je gevoel. 

Stilstaan en voelen

Een scheiding is een ingrijpende gebeurtenis. Misschien valt je toekomstbeeld uit elkaar, heb je ruzie, voel je je schuldig of heb je stress om kinderen die erbij betrokken zijn. Scheiden wordt gezien als een vorm van verlies en rouw en het is daarom niet gek dat het lang kan duren om te verwerken. Je gevoel kan alle kanten opgaan, denk aan verdriet, afwijzing, opluchting, boosheid of het gevoel van falen. We zijn geneigd om die nare emoties weg te stoppen. Begrijpelijk, want het is niet fijn om je angstig of verdrietig te voelen. En in sommige situaties ook nog eens erg onhandig als je emoties de vrije loop gaan. Toch zijn ook deze vervelende emoties heel waardevol! Door stil te staan bij wat je voelt, krijg je meer inzicht in en sta je dichter bij jezelf.

Tijd voor jezelf

Neem een moment voor jezelf en laat je gevoel toe, hoe lastig dat ook is. Je kunt de aandacht op jezelf richten door vragen te stellen als: hoe voel ik me? Wat doet deze gebeurtenis met me? Wat heb ik nodig? Komt het te dichtbij en heb je weer de neiging om je gevoelens weg te stoppen? Ga hier dan tegenin en accepteer en respecteer alle gevoelens die opkomen. Probeer je gevoel niet te verklaren. Het is normaal om je verdrietig en boos te voelen, ook jouw negatieve emoties mogen er zijn. Doordat je je gevoel toelaat geef je dit de ruimte. Die ruimte geeft uiteindelijk verlichting.   

Tip: Mindfulness en meditatie is een effectieve manier om de aandacht op jezelf te richten. De app Headspace begeleid je door verschillende meditatie en mindfulness oefeningen, om je te helpen tot rust en tot jezelf te komen. Hier lees je meer over coping; over hoe je met stressvolle situaties om kunt gaan.

Met elkaar uit elkaar

Wat kun je nog meer doen om jouw scheiding zo goed mogelijk te laten verlopen? Hieronder vind je een aantal tips: 

  • Blijf met elkaar praten

De kans is groot dat jullie beiden hoog in emotie zitten. Ga elkaar geen verwijten maken, daar schiet je niets mee op. Bij een scheiding zijn minimaal twee mensen met gevoelens betrokken en van beide “partijen” zijn de gevoelens belangrijk. 

  • Zoek steun in je omgeving

Zowel bij jou, als bij je partner, als bij eventuele kinderen, speelt er van alles. Daarnaast heeft jullie omgeving heeft hier ook invloed op. Dat kan zowel positief al negatief uitpakken. Het kan vervelend zijn wanneer familie of vrienden hun teleurstelling of boosheid uiten, of op een andere manier hun mening geven. Het kan ook positief uitpakken wanneer ze jou of je partner wel goed ondersteunen. Wie zijn de personen die jou of jullie nu kunnen helpen? Wat voor hulp heb je nodig? Maak het bespreekbaar met de mensen die jij nodig hebt, of die jullie nodig hebben. Je hoeft dit niet alleen te doen!

  • Zorg goed voor jezelf

Wanneer er zoveel gebeurt in je leven heb je misschien het gevoel dat je geen energie overhoud om te sporten. Maar juist nu is het belangrijk dat je goed voor jezelf blijft zorgen! Hou een routine aan waarin je op tijd gaat slapen, goed eet en met genoeg lichaamsbeweging. Wees lief voor jezelf; maak jezelf niet gek en blijf niet piekeren over schuldgevoelens. Neem de tijd en ruimte om te wennen aan de scheiding, het is een grote verandering.

Hulp

Je kunt altijd professionele hulp inschakelen. Ga naar je huisarts voor een verwijzing naar een psycholoog, of klik hier voor meer informatie over een online behandeling via NiceDay.

Verlies treedt in verschillende vormen en kleuren op en begeleidt ons gedurende ons leven, maar het kan ontzettend moeilijk zijn om te verwerken. Hoe ga je om met verlies?   

Wanneer rouw je?

Mensen denken vaak dat je alleen maar rouwt als iemand is overleden, maar wist je dat een verhuizing een van de meest stressvolle gebeurtenissen is voor mensen? Je neemt immers afscheid van een vertrouwde omgeving en veel herinneringen. Nieuwe levensfases worden vaak begeleidt door verlieservaringen en elke verlieservaring vraagt om haar eigen rouwproces. Rouwen doe je dus niet alleen maar na het overlijden van een geliefde, maar ook: 

  • Na het uitgaan van een relatie (ook liefdesverdriet is een vorm van rouwen)
  • Na bepaalde levensfases, denk aan de overgang van je middelbare school naar je opleiding, als je verhuist of voor het eerst aan werk begint 
  • Als je verandert van werkplek, helemaal als het niet jouw beslissing was of als je na jaren van werken met pensioen gaat 
  • Bij het beëindigen van een vriendschap
  • Bij het overlijden van een geliefde, dat kan een miskraam zijn, het overlijden van jouw huisdier of een geliefd mens

Wat is rouw?

Technisch gesproken is rouw emotionele stress die je ervaart als je verlies meemaakt. Het is een universeel verschijnsel en onderdeel van ons leven – net zoals andere emoties zoals blijdschap, boosheid of angst. Rouw kun je in alle culturen vinden, hoe het uitgedrukt wordt verschilt echter per groep. Hier kunnen ook bepaalde tradities bij horen. Bij sommigen speelt religie een grote rol, bij anderen gaat het vooral om rouwen in een groep, of is het juist iets wat je alleen doet. Denk er eens over na, hoe wordt in jouw familie, binnen jouw religieuze of culturele gemeenschap omgegaan met verlies? 

Hoe ga je om met verlies?

Laten we vooropstellen dat er geen góede manier van rouwen is;  dit is een heel individueel proces. Deze stappen kunnen je erbij helpen: 

  • Probeer deze ervaring onderdeel te laten worden van jouw levensverhaal; als je dusdanig intense gevoelens voor iets hebt gehad dat je erom gaat rouwen, is het niet realistisch om te verwachten dat je er “overheen” gaat komen en het gaat vergeten. De verlieservaring zal altijd een onderdeel van je leven zijn; probeer te bedenken welke plek het verlies in je leven in gaat nemen. Dat geldt ook voor mensen die zijn overleden; op welke manier wil je hun gedenken? 
  • Alles komt harder binnen voor mensen die aan het rouwen zijn; dus schroom niet om plannen last minute te cancellen als het nodig is, vraag om ruimte of steun als je er behoefte aan hebt, plan je dagen minder vol en geef ook op school of op werk aan als je hiermee te maken krijgt. Gun jezelf rust en ruimte voor dit proces. 
  • Er is geen ideaal tijdspad, er is geen handleiding voor rouwen en geen afgebakend tijdspad of vooraf gedefinieerde stappen die je moet gaan doorlopen. Soms zal het heel zwaar voelen en op andere momenten weer lichter, alles is oké.
  • Het is een individueel proces, dus vergelijk je niet met anderen. Anderen drukken hun gevoelens op een andere manier uit, luister vooral naar jezelf. Er is geen goed of fout, probeer je eigen weg te vinden en luister vooral naar wat jij nodig hebt. 

Professionele hulp

Rouwen om verlies is iets wat heel natuurlijk is en ons allemaal gaat overkomen. Probeer vooral dicht bij jezelf te blijven, er is geen goed of fout. Vraag om steun, maar ook om ruimte als je het nodig hebt. Ga jij op dit moment door een periode van rouw en zou je het fijn vinden om hier professionele hulp bij te krijgen? Ga naar je huisarts voor een doorverwijzing, of klik hier voor meer informatie over een behandeling via NiceDay. 

Meer lezen over rouw? Klik dan hier.

In Nederland zijn ongeveer 384.000 mensen werkloos. Werkloos zijn betekent dat je bij de beroepsbevolking hoort, maar op dit moment niet werkt. Je baan verliezen kan vele redenen hebben en helaas zijn veel mensen dankzij de coronacrisis hun baan kwijtgeraakt. Werkloos raken heeft grote gevolgen voor je leven, zowel praktisch in je dagelijkse leven als emotioneel.

Praktische gevolgen

Wanneer je je werk verliest, verlies je ook je inkomen. Meestal heb je dan recht op een uitkering, maar dat is afhankelijk van jouw situatie. Zodra je een uitkering aanvraagt krijg je in Nederland te maken met het UWV. UWV staat voor Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen. Zij zorgen voor de uitvoering van werknemersverzekeringen zoals de WW, WIA, WAO, WAZ, Wazo en de Ziektewet. Ook kan het zijn dat je via het UWV in een re-integratietraject terecht komt of dat je recht hebt op scholing. Wanneer je geen recht (meer) hebt op een uitkering via het UWV, dan kom je terecht bij de gemeente voor een bijstandsuitkering.

Emotionele gevolgen

Werken is zoveel meer dan geld verdienen! Het geeft ritme, structuur en een doel in je leven. Daarnaast kan werken je het gevoel geven gewaardeerd te worden en dat heeft weer invloed op je zelfvertrouwen. Werk je niet, dan kan je het gevoel hebben dat je er niet meer bij hoort en niet meer meedraait in de samenleving. Ook kan je de structuur van dagelijks iets te doen hebben gaan missen en kan je stress ervaren van het missen van inkomen. Het is dus niet raar als je je niet goed voelt na het verliezen van je baan.

Rouwen om je baan

Het verliezen van je baan roept zoveel verschillende emoties op; teleurstelling, frustratie, verdriet en boosheid bijvoorbeeld. De volgende vijf stadia van verlies kunnen je helpen om deze gevoelens beter te begrijpen:

  1. Ontkenning

Wanneer je weet dat je ontslagen gaat worden, wil je het in de eerste fase misschien nog niet onder ogen zien. 

“Dit kan toch niet waar zijn?“

  1. Boosheid

Misschien ben je boos op je baas, je collega’s of op de situatie in het algemeen. Wanneer je je baan verliest door onmacht (zoals corona), kun je boosheid ervaren vanwege de situatie en vanwege het feit dat jij daarvan de dupe bent.

“Waarom overkomt mij dit?!”

  1. Onderhandelen

Je wilt op zoek gaan naar mogelijkheden om het verlies van je baan tegen te houden; bijvoorbeeld door naar de vakbond of rechter te stappen.

“Ik ga er alles aan doen om mijn baan te behouden!“

  1. Depressie

Op een bepaald moment ben je bewust van het feit dat je je baan echt kwijt bent. In deze fase kunnen er gevoelens van depressie en stress ontstaan.

“Hoe kom ik ooit aan een nieuwe baan?“

  1. Acceptatie

In deze fase heb je geaccepteerd dat je je baan kwijt bent en ontstaat er weer ruimte om je op nieuwe mogelijkheden te richten. Die nieuwe mogelijkheden geven nieuwe energie, je gaat ervoor!

Tips om baanverlies te verwerken

  • Sta stil bij je verdriet. Een baan is er niet alleen om geld te verdienen, er komt veel meer bij kijken. Zo doe je via je werk sociale contacten op en brengt het structuur in je leven. De emoties die komen kijken bij het verliezen van een baan zijn dus heel normaal: je verliest nogal wat. Het is goed om hierbij stil te staan en deze gevoelens niet weg te drukken.
  • Deel je gevoelens met mensen die dichtbij je staan, zoals familie of goede vrienden. Het is fijn als je omgeving je begrijpt en rekening houdt met je gevoelens. Als sommige mensen je niet de troost bieden die je verwacht, blijf daar dan niet in hangen, maar zoek je steun bij anderen.
  • Je bent zeker niet de enige niet die dit meemaakt. Misschien ken je anderen kent die in hetzelfde schuitje zitten of hebben gezeten. Praat erover met elkaar, de herkenning kan je helpen. 
  • Ga je verder solliciteren? Probeer je dan goed voor te bereiden en zoek naar tips online die je hierbij kunnen helpen.

Therapie

Ervaar je veel negatieve gevoelens door het verliezen van je baan, dan kan je hier professionele hulp voor zoeken. Een psycholoog kan je helpen om stil te staan bij de negatieve emoties die kunnen ontstaan doordat je werkloos bent geraakt. Ook kan je met je psycholoog werken aan je zelfbeeld en inzicht krijgen in je sterke kanten. Klik hier voor meer informatie over online hulp via NiceDay.

“Het voelt net alsof we de begrafenis van onze baan hebben gehad”, appte een vriend mij na een laatste groepssessie met onze manager, ter afscheid van onze baan in de vliegwereld. 

Nog geen jaar eerder waren we vol energie en overgave begonnen met onze cursus tot cabin attendant. Er ging een wereld voor ons open. Passagiers vanuit de hele wereld deden hun verhaal bij ons: van vluchtelingen uit Myanmar tot toeristen op weg naar Rio de Janeiro. Aan boord was je oppas, dokter, politieagent, serveerster en psycholoog ineen. De ene week zat je aan het ontbijt in Bergen, de andere dag liep je een halve marathon in Lima en weer een andere dag spotte je walvissen in Panama. En dan opeens zet corona de wereld stil, zit je thuis en hoor je dat je je baan kwijt bent. Het appje van mijn vriend en collega zette mij aan het denken. Wanneer je iemand verliest, volgt er een rouwproces. Hoewel het verlies van een geliefde veel scherper is dan het verlies van een baan, is er ook bij het laatste sprake een rouwproces. De opmerking dat wij zojuist onze baan hadden begraven, kwam dan ook van binnenuit.

In deze blog ga ik nader in op dit onderwerp en deel ik tips over het rouwen om het verlies van je baan.

Stadia van verlies

Het verliezen van een baan roept verschillende emoties op; zoals teleurstelling, frustratie, verdriet en boosheid. De volgende vijf stadia van verlies kunnen je helpen om je gevoelens te begrijpen:

  1. Ontkenning

Wanneer je weet dat je ontslagen gaat worden, wil je het in de eerste fase misschien nog niet onder ogen zien. 

“Dit kan toch niet waar zijn?“

  1. Boosheid

Misschien ben je boos op je baas, collega’s of op de situatie in het algemeen. Wanneer je je baan verliest door onmacht (zoals corona), kun je boosheid ervaren vanwege de situatie en vanwege het feit dat jij daarvan de dupe bent.

“Waarom overkomt mij dit?!”

  1. Onderhandelen

Je wilt op zoek gaan naar mogelijkheden om het verlies van je baan tegen te houden. Bijvoorbeeld, door naar de vakbond of rechter te stappen.

“Ik ga er alles aan doen om mijn baan te behouden!“

  1. Depressie

Op een bepaald moment ben je bewust van het feit dat je je baan echt kwijt bent. In deze fase kunnen er gevoelens van depressie en stress ontstaan.

“Hoe kom ik ooit aan een nieuwe baan?“

  1. Acceptatie

In deze fase heb je geaccepteerd dat je je baan kwijt bent en ontstaat er weer ruimte om je op nieuwe mogelijkheden te richten. Die nieuwe mogelijkheden geven nieuwe energie, je gaat ervoor!

Tips om baanverlies te verwerken

  • Sta stil bij je verdriet. Een baan is er niet alleen om geld te verdienen, er komt veel meer bij kijken. Zo doe je via je werk sociale contacten op en brengt het structuur in je leven. De emoties die komen kijken bij het verliezen van een baan zijn dus heel normaal: je verliest nogal wat. Het is goed om hierbij stil te staan en deze gevoelens niet weg te drukken.
  • Deel je gevoelens met mensen die dichtbij je staan, zoals familie of goede vrienden. Het is fijn als je omgeving je begrijpt en rekening houdt met je gevoelens. Als sommige mensen je niet de troost bieden die je verwacht, blijf daar dan niet in hangen, maar zoek je steun bij anderen.
  • Je bent zeker niet de enige niet die dit meemaakt. Misschien ken je anderen kent die in hetzelfde schuitje zitten of hebben gezeten. Praat erover met elkaar, de herkenning kan je helpen. 
  • Plan vaste momenten in om te solliciteren. Zo creëer je een nieuw ritme en heb je tussen het solliciteren door ook tijd voor leuke dingen.
  • Gun jezelf de tijd om verder te kijken. Je hoeft niet de dag na je ontslag al drie sollicitaties gepland te hebben.
  • Stel je verwachtingen bij. Ga op zoek naar iets waar je positieve energie van krijgt. Dat kan heel goed een mindere baan zijn dan die je had. Staar je niet blind op titels, maar zoek naar iets wat je leuk vindt.
  • Accepteer de situatie zoals die is. Door de situatie te accepteren kun je je beter openstellen voor nieuwe kansen.

Vooruitgang

In onze groepsapp met collega’s praatten we met elkaar over de mogelijkheid dat alles weer goed komt (“iedereen wil toch weer vliegen in de zomer?!”). Over hoe boos we waren op corona (“door corona zijn we onze baan kwijt!!”). Over onze gesprekken met de vakbonden (“we willen ook wel allemaal parttime gaan werken!”). En over hoe erg we het werk zouden gaan missen (“we zijn niet alleen onze baan maar onze hele leefstijl kwijt”). 

Wij doorliepen alle stadia van verlies. Toen de “begrafenis” voorbij was, stroomden er ook positieve berichten de groepsapp binnen. Iemand was door de selectie heen om anesthesiemedewerker te gaan worden. Een andere collega werd aangenomen als ambtenaar burgerlijke stand en weer een ander vond een baan als marketing & sales professional. Terwijl wij onze laatste reisjes over de wereld maakten, kwamen er nieuwe mogelijkheden op ons pad. Degenen die nog niets hadden gevonden, waren toch blij voor de anderen. Blij zijn over dat het een ander goed gaat, geeft ook positieve energie.

Wil je graag meer lezen over rouw en hoe daarmee om te gaan? Bekijk dan eens dit artikel!

Het leven is net als de getijden van de zee.
Soms komt het op ons af,
soms neemt het stukjes van ons mee…
Nieuw leven komt…
En er is leven dat ons verlaat.

Tussen blijdschap en verdriet
moet je elke dag beseffen
hoe bijzonder en uitdagend het leven is.
Het geeft en neemt elke dag weer…
Zolang je bestaat.

Fasen van het rouwproces

Zoals in mijn vorige blog beschreven is het erg lastig om een dierbare los te laten. Voor de een is het verlies van een dierbaar persoon moeilijker dan voor de ander. De een doet er langer over of doet het op een hele andere manier. Kubler Ross, een Zwitsers- Amerikaans psychiater die bekend staat om haar pionierswerk rond stervensbegeleiding, heeft de verschillende fasen van rouwverwerking in kaart gebracht. Want, hoe ga je eigenlijk om met het verlies van een dierbaar persoon?  De eerste fase bestaat uit shock en ongeloof. In deze fase moet iemand rationeel en gevoelsmatig het verlies gaan accepteren door geconfronteerd te worden met de realiteit. Vervolgens is er een fase van verlangen en zoeken. In deze fase is het belangrijk om de emotionele pijn toe te laten en te ervaren. In de derde fase van het verwerken van het verlies van een dierbaar persoon staat het doorwerken van het verlies centraal. Dit doen mensen vaak door aanpassingen te maken in hun eigen leven. De laatste fase is het voltooien van de verwerking door het oppakken van de draad van het leven.

Waar loop je tegenaan?

Het is belangrijk om eerst te kijken in welk deel je van het rouwproces je precies vastloopt. Het kan zo zijn dat je bij de eerste twee fases vastloopt; zowel rationeel als gevoelsmatig erkennen dat het verlies heeft plaatsgevonden. Dit kan komen doordat je het rouwen hebt vermeden. Wellicht uit angst om overspoeld te raken door pijn en/ of emoties. Het is dan belangrijk om na te gaan wat je precies uit de weg gaat. Zijn het gedachten of herinneringen, specifieke plekken of voorwerpen, muziek, of bepaalde mensen?

Exposure oefeningen

Als het gaat om het vermijden van algemene dingen, zoals gedachten, is de methodiek die wordt toegepast algemene exposure. Hierbij laat je geleidelijk toe wat je eerder uit de weg ging, namelijk de realiteit van het verlies. Het zal niet makkelijk zijn om zo intensief bezig te zijn met het verlies, maar uiteindelijk zal je merken dat je steeds meer grip krijgt over je gedachten, gevoelens en herinneringen. Voor de verwerking van het verlies is het juist belangrijk dat je je gevoelens en gedachten toelaat en dat je erbij stil gaat staan. Door vermijding neemt de intensiteit van je emoties toe en door ze te uiten nemen ze uiteindelijk juist af. Je kan dit doen door jezelf de volgende vragen te stellen en deze uitgebreid te vertellen of op te schrijven.

  • Hoe verliepen de dagen voor het overlijden?
  • Hoe kreeg ik het te horen?
  • Wat gebeurde erna?
  • Hoe voelde ik mij toen? (probeer bij dit gevoel te blijven)
  • Wat mis ik nu het meest nu hij of zij dood is?

Herinneringen ophalen dierbaar persoon

Haal de laatste herinnering op met de overledene. Sluit je ogen en zie het voor je. Sta stil bij het gevoel dat het geeft en dat dit nooit meer zal gebeuren. Soms kan het helpen om spullen of foto’s erbij te pakken om goed bij de emoties te komen. Muziek van herinneringen samen of van de begrafenis kan ook helpen. Het kan goed zijn om je je toekomst visualiseren. Hoe gaat het zijn zonder hem of haar over 5, 10 en 15 jaar? Doe dit voor een half uur, zodat je het vertrouwen gaat krijgen dat je heftige emoties kan ervaren, maar daarna wel weer door kan gaan met je dag. In het begin zal dit lastig zijn, maar je zult merken dat de intensiteit van emoties, mits je ze toelaat, zullen afnemen.

Schrijf een brief

Tot slot kan het helpend zijn om een brief te schrijven naar je dierbare overledene. Schrijf in deze brief wat je het meest aan hem of haar zal gaan misschien bijvoorbeeld. Werk hier een week lang voor maximaal een half uur per dag aan.

De toekomst

Als je merkt dat de emotionele reactie wat afneemt, kan je langzaam dit soort oefeningen afbouwen en nadenken in welke mate je met het verlies bezig wilt zijn in je leven. Je kan kiezen om bijvoorbeeld om de twee weken hem of haar te gedenken of juist alleen er mee bezig te zijn op bepaalde momenten (verjaardagen, sterfdag van die gene). Probeer je toekomst te visualiseren. Wat zou jou helpen om je leven weer verder te leven en in welke mate wil je het verlies in dit nieuwe leven laten terug komen?

Het kan ook zijn dat je het verlies van een dierbaar persoon niet vermijdt, maar juist continu met het verlies bezig bent. Op deze manier vermijd je het loslaten. Meer lezen over loslaten vermijden? Lees de volgende blog in de rouw reeks.

“Als je van iemand houdt
en je bent door de dood van elkaar gescheiden,
dan is er op de wereld niets en niemand,
die de leegte van de afwezigheid kan vullen.
Probeer het maar niet, want het zal je nooit lukken.
Aanvaard liever het gemis dat je is overkomen.
Dat klinkt hard, maar het is ook een grote troost,
want zolang de leegte werkelijk leeg blijft,
blijf je daardoor met elkaar verbonden”.
– Dietrich Bonhoeffer

Iedereen verwerkt het verlies van een dierbare anders. Sommige dingen komen overeen en andere aspecten doen we compleet anders als het gaat om rouwen. Zoals het gedicht hierboven beschrijft zullen sommige van jullie wellicht deze gedachten herkennen. Soms kunnen dit soort gedachten je voor langere tijd somber maken en je belemmeren door te gaan met het leven. Wanneer spreken we van een normale rouwende reactie op verlies? En wanneer spreken we van rouw die een vorm aangenomen heeft die hulp van buitenaf nodig heeft, gecompliceerde rouw?

Gecompliceerde rouw

In het algemeen wordt er pas gesproken van gecompliceerde rouw bij ernstige problemen met aanpassing aan het overlijden, nadat er al twaalf maanden verstreken zijn. Er kan bijvoorbeeld sprake zijn van separatie-wanhoop. Dit uit zich in intens verlangen, “zoeken” naar de overledene(n) en intens lijden. Het verlangen kan zo sterk zijn dat iemand zelfs wenst om te sterven zodat ze bij de overledene(n) kunnen zijn. Het voelt alsof een deel van hen is gestorven en het verlies is te moeilijk om te accepteren. Het leven kan betekenisloos voelen. Vaak wordt het onder ogen komen van de realiteit dat iemand is overleden vermeden. Hierdoor kan iemand verbitterd en boos blijven, moeite hebben anderen te vertrouwen en kan men niet doorgaan met het leven. Soms kunnen mensen zich verdoofd voelen of ervaren dat de emoties zijn afgevlakt. Soms kunnen mensen obsessief bezig zijn met de overleden dierbare of gebeurtenissen die tot zijn of haar dood hebben geleid.

Verschillende vormen van rouwen

Bij chronische rouw zijn er symptomen, die in de loop van de tijd na het overlijden niet minder worden. Als een rouwreactie uitblijft door langdurige ontkenning of het sterk onderdrukken van emoties, wordt gesproken van ontkende rouw. In plaats van een rouwreactie kan men ook een veelheid aan lichamelijke klachten ervaren, wat wijst op gesomatiseerde rouw. Soms is er in de periode volgend op het verlies geen plaats voor een rouwreactie en wordt deze uitgesteld (uitgestelde rouw). Dat kan het geval zijn als de prioriteit ligt bij het opvangen van andere nabestaanden of bij verwerking van traumatische omstandigheden rondom het overlijden (getraumatiseerde rouw). Uitgestelde rouw kan plaatsvinden als (onuitgesproken) gezinsregels over verliesverwerking iemand in het gezin verhinderen om op hun eigen wijze te rouwen (systeemgeblokkeerde rouw).

Een kleine groep mensen, ongeveer 30%, heeft een jaar last van dit soort symptomen, maar hersteld daarna vanzelf. Minder dan 10% van de bevolking heeft langdurig last van gecompliceerde rouw en heeft hulp van buitenaf nodig.

Hulp

Ben jij aan het rouwen en herken je je in dit verhaal? Vertel dit aan je behandelaar of huisarts. Er zijn goede behandelingen voor gecompliceerde rouw beschikbaar, binnen en buiten PsyQ. In mijn volgende blog zal ik meer tips geven om je verlies te verwerken gebaseerd op cognitieve gedragstherapie.

Huilen zonder emotie, ik weet niet wanneer het begon. Na een tijdje raakte ik het verband kwijt tussen fysiek verdriet en de emotionele staat zelf. Ik hoor haar in m’n gedachten en kijk naar de blauwe vink in de tuin waar ze altijd naar zwaaide en lachte. Ik voel een koud windje op een warme dag, zo’n windje dat haar onzichtbaar liet voelen. Ik huil, krijg een brok in m’n keel en ademhalen wordt zwaarder. Ik voel bloed stromen naar mijn hoofd, druk op mijn voorhoofd en ogen. Ik kan niet meer nadenken en heb een doof gevoel. Ik huil, voel niks dan isolatie. Isolatie van de rest van de wereld, van mijn lichaam, van het leven zelf. Waarom kan ik mijn herinneringen aan haar niet verbinden aan mijn gevoel, ze voelen en ervaren in het hier en nu? Normaal begrijp ik hoe ik me voel. Wanneer en waarom ben ik dit begrip kwijt geraakt?

Leeg

Taal is mijn moeders passie, daar was ze goed in. Desondanks geloof ik dat we nooit woorden nodig hadden om te communiceren, zelfs voordat ze haar spraakvermogen verloor. Ik zat nog op de middelbare school toen ze gediagnosticeerd werd met Frontotemporale Dementie (FTD) en was nog jong toen de eerste symptomen daarvan een invloed op ons leven kreeg. De ziekte vermindert iemands vermogen om woorden te formuleren en begrijpen. Het verandert je sociale en persoonlijke gedrag, manipuleert herinneringen (maar doet deze niet vergeten) en vermindert het vermogen om zelfs de simpelste activiteiten uit te voeren, zoals het strikken van je veters of het gebruik van bestek. FTD corrumpeert de ziel in die mate dat zelfs een moeder compleet apathisch wordt tegenover haar kinderen. Het sloopt iemands waardigheid, met lege blikken en verwarring als gevolg.

Mijn adolescentie vond plaats in een huis waar ziekte overwon. De spanning thuis was om te snijden, vanaf het moment dat je de voordeur open deed. Ik ervoer normale tienerproblemen op school, maar thuis ervoer ik dagelijkse agressie, angst en depressie. Toen ik 21 was verhuisde ik terug naar mijn ouders om voor mijn moeder te zorgen, om een stabiele thuissituatie te creëren voor mijn moeder. Ik leerde om haar te helpen, ondanks mijn woede, ik troostte haar, ondanks dat ik mijn geduld verloor. Zo onzichtbaar mogelijk zijn, zodat ze het gevoel had zelf controle te hebben over haar leven. Liegen en de leugen leven. Beetje bij beetje raakte ik ook de controle over mijn eigen leven kwijt. Ik vergat te lachen, te kletsen en mijn emoties te herkennen en ervaren. Alles werd grijs, leeg, dragelijk.

Jij bent wie ik ben

Ik realiseerde het me pas toen mijn moeder afgelopen oktober overleed. Ondanks haar ziekte, schrokken we ervan haar zo plotseling kwijt te raken. Onverwacht, onverwacht pijnlijk, voor haar, voor ons, en ongelofelijk onmenselijk. Maar het kwijtraken van mijn moeder gaf mij inzicht in de afgelopen jaren met haar. Door haar onverwachte afwezigheid begon ik te verlangen naar mooie, fijne herinneringen met haar. Ze waren daar, ze bestaan nog, en voor de eerste keer realiseerde ik me hoeveel dat voor me betekende. Ondanks alle chaos en verwarring, was ons leven vervuld met liefde. Ik realiseerde me dat ik mijn geluk liet bepalen door mijn moeders geluk, hoe ze veranderde van een vitale vrouw naar een lijdende vrouw, en van een lijdende vrouw naar een herinnering. Ik denk niet dat ik dit in een eerder stadium van mijn leven had kunnen begrijpen. Hartpijn en verlies zijn misschien wel de meest tastbare indicaties van liefde dat het  leven ons geeft. Lopend achter mijn moeders levenloze lichaam, zoals ze het verzorgingstehuis verliet waar ze haar laatste weken had doorgebracht, voelde het alsof ik zelf ben overleden. Laat me niet alleen, dacht ik, laat me niet alleen want ik voel me zo comfortabel bij het leven dat we hebben opgebouwd. Ondanks de pijn en isolatie, we waren samen. Het was ons leven. Ga niet weg, want met jou zijn is wie ik ben.

Vertel je verhaal, aan jezelf

Mijn coach heeft me geholpen om mijn verleden te herstructureren. Herinneringen komen langzaam terug, zodra ik dit toelaat. Ik realiseer me nu dat mijn moeder mijn leven was voor een hele lange periode in mijn leven. Haar geluk was mijn geluk, haar lach, was mijn lach. Echter, haar dood zou niet mijn dood moeten zijn. Het lukt me om te rouwen door te denken aan hoe ze was, wat ze voor me betekende en hoe ons leven mij heeft gevormd. Ik heb mijn moeder verloren toen ze de diagnose kreeg, ik verloor haar toen zij zichzelf verloor, en verloor haar toen ze het leven verloor. Maar heb nooit met dit verlies leren omgaan. Ik heb er nooit de tijd voor genomen, nooit goed over nagedacht. Ik leer mijn zorgen onder ogen te komen zodra ik weer kan genieten van geluk. Na jarenlang mijn gevoelens te onderdrukken, leegheid te verkiezen boven pijn, zal het rouwen om de vrouw die mij het leven gaf mij weer het leven geven.